Bir vakitler Türkiye’nin en büyük e-ticaret (İnternet üzerinden satış) şirketi olan Gittigidiyor geçtiğimiz günlerde kapanacağını duyurdu. Amerikalı Ebay şirketi Gittigidiyor’u 2011 yılında, teze nazaran 300 milyon dolardan biraz fazlaya satın almıştı. Amerikalılar 10 yılda havlu attı, birkaç yüz milyon doları batırıp Türkiye’den ayrılıyorlar. Neden? Ne oldu?
Bu mevzuyu günlerdir yazmak istiyordum lakin BDDK’nın kararı, dolar/TL’de yaşanan çalkantı ve AKP içinde yaşananlardan bir türlü sıra gelmedi. Halbuki bu bahis kıymetli, yabancı sermayenin Türkiye’den ayağını kestiği bir devirde içeridekilerin de ceketlerini alıp gitmeye başladıklarını gösteriyor…
Gittigidiyor neden gitti? Zira bir vakitler pazar başkanı olan şirket geriye düştü ve para kazanamaz hale geldi. Bunda pazarın kendi dinamiklerinin yanı sıra Türkiye’deki ekonomik gelişmelerin de hissesi var. Pandemi periyodunda internet üzerinden satışlarda patlama yaşanmıştı. Bu yıl ise artış suratı önemli oranda düştü. E-ticarette büyümenin artık enflasyon oranını aşamadığı söyleniyor. Hatta daralma haberleri gelmeye başladı. Türkiye’nin en büyük e-ticaret sitelerinden birinin cirosunun son iki ay içinde, geçtiğimiz yılın tıpkı aylarına nazaran önemli oranda daraldığını duydum. Bunun ardındaki temel etmen enflasyon.
Enflasyonda patlama yaşanıyor. Pekala enflasyon patlarken gelirlerimiz tıpkı oranında arttı mı? Hayır artmadı. Sonuç: Daha evvel iki ünite aldığımız eserden artık bir ünite alabiliyoruz. Ya da ayda iki sefer aldığımız eseri artık bir sefer alıyoruz. Yani tasarruf ediyoruz.
Buna karşın tüketim harcamalarına para yetiştiremeyen büyük bir kesim var. Onlar kredi kartlarına abandı. Kredi kartı borcunu ödeyemeyenlerin sayısı patladı. Bu yıl bireysel kredi ve kart borcu nedeniyle takibe düşenlerin sayısı üçe katlandı. Mart 2022 prestijiyle 2 milyon 694 bin 592 kişi, ferdi kredi kartı borcunu ödemediği için yasal takipte bulunuyordu. Ferdî kredi ve kredi kartı borcunu ödememiş gerçek şahıslardan borcu devam etmekte olan kişi sayısı da 4 milyon 143 bin 102 kişi olarak açıklanmıştı.
Öte yandan enflasyon nedeniyle kredi kartı limitlerinin yetersiz hale gelmesi de internet harcamalarındaki yavaşlamada tesirli. Geçmişte tıpkı parayla bir alışveriş sepetini doldurabiliyorken artık yarısını doldurabiliyoruz. Gerçek hayatta da, internette de…
Sadece Gittigidiyor değil öbür e-ticaret sitelerinin de havlu atmasına neden olan bir diğer faktör, internette reklam maliyetinin çok yükselmesiydi. Başta pazar başkanı Trendyol olmak üzere büyük sitelerin harcadığı dev bütçeler, reklam fiyatlarının çok artmasına neden oldu. Reklam harcaması küçük ve orta uzunluk siteler için dayanılmaz bir yüke dönüştü. Gittigidiyor’u yoran faktörlerden biri de buydu. Ondan evvel de çok sayıda e-ticaret sitesi Trendyol üzere sitelerin dev bütçelerle yarattığı sert rekabete dayanamayarak kapanmak zorunda kalmıştı.
Nitekim Hükümet, büyüklerin acımasız rekabetini frenlemek için Elektronik Ticaret Kanunu’nu değiştirmeye karar verdi. Meclis’in gündeminde bulunan yeni kanun teklifi, büyük sitelere çok ağır yükümlülükler getiriyor. “E-ticarette monopolleşmeye son verecek” denilen kanunun teklifinin gayesinin Trendyol olduğu bir sır değil. Kanunun değişmesi için Trendyol’un rakibi Hepsiburada’nın sahibi Doğan Ailesi’nin bastırdığı da…
Trendyol’u biliyorsunuzdur, Türkiye’nin en büyük e-ticaret şirketi. Demet Memnun tarafından kurulmuştu. Ortalarında Cihan Üçok’un da bulunduğu yatırımcıları vardı. Daha sonra Çinli Alibaba şirketine satıldı. Alibaba idaresinde akıl almaz paralar harcamaya başladı. (Demet Keyifli bugün de idarede.) Bu ortada Rekabet Kurumu’nda kendisi hakkında soruşturmayı yürüten Hatice Yavuz’u transfer etmek üzere etik dışı işlere kalkıştı…
Bütün bu nedenlere Gittigidiyor’un sahibi Ebay’in kendi ülkesi Amerika’da yaşadığı problemleri da buna eklemek gerek. Bir vakitler dünyada e-ticaret denince akla gelen birinci adreslerden biri olan Ebay, son yıllarda çok zayıfladı ve adeta geçmişinin bir gölgesine dönüştü.
Ebay’in Amerika’da yaşadığı problemler bizi ilgilendirmez ancak Türkiye’de enflasyon ve kredi kartı borçlarındaki patlama nedeniyle tüketim harcamalarında yaşanan yavaşlama yakından ilgilendiriyor.
Bu aslında beklenen bir gelişme. Prof. Dr. Hurşit Güneş de Halk TV’de enflasyonun alım güçlerini eritmesine bağlı olarak yılın ikinci yarısında tüketim harcamalarında önemli bir yavaşlama görüleceğini belirtmişti. E-ticaretten gelen haberler oraya yaklaştığımızı gösteriyor. Tüketim harcamalarının azalması yurtiçine mal üreten ya da satış yapan birçok şirketin zora girmesine yol açacak.