Hazal Yalın
Bu haftanın seçkisinde birinci yazı, Azerbaycan’ın kültür hayatında ve feodal üstyapıya karşı aydınlanmasında çok kıymetli rol oynamış bir mecmua anısına hürmet yazısı: “Molla Nasreddin”in birinci sayısı 7 Nisan 1906’da Tiflis’te yayınlanmıştı. Mecmua yayınına 1930’da son vermişti.
Kommersant’ın radyosu “Ъ FM” kıdemli yorumcusu Dmitriy Drize’nin Türkiye yorumu, gazetenin sayfalarına da taşındı. Drize, Türkiye’de seçim sonrası temel sorunun öngörülemezlik-belirsizlik olduğunu düşünüyor.
EADaily’de İ. Levitas ise dikenli üslubuyla haftanın muhakkak başlı olaylarını yorumlamış.
‘Molla Nasreddin 117 yaşında’
Calil Mamedkulizade ile Omar Faik Nemanzade’nin kurduğu Azerbaycan mizah mecmuası “Molla Nasreddin” birinci kez 7 Nisan 1906’da Tiflis’te yayınlandı ve süratle popülarite kazandı. Sonra Tebriz ve Baku’da da yayınlandı. Çeyrek yüzyılda toplam 748 sayı çıktı; 20’nci yüzyıl başında Azerbaycan kültürünün en tanınmış temsilcilerinin yapıtları burada basıldı. …
Calil Mamedkulizade Nahçıvan’da doğdu, 1887’de Gori Öğretmen Okulu’nu bitirdi ve köy okullarında öğretmenlik yaptı, birinci nesir ve tiyatro yapıtlarını yazdı. 1903’te Tiflis’e taşındı, “Şarki Rus” gazetesinde çalışmaya başladı. Birebir gazetede ünlü gazeteci Muhammed-aga Şahtahtinskiy de Azerbaycanca yazıyordu.
Omar Faik Nemanzade Tiflis vilayetinde doğdu, İstanbul’da eğitim gördü, 1893-1903 ortasında Azerbaycan’ın farklı kentlerinde okullarda öğretmenlik yaptı, sonra gazeteciliğe geçti. Farklı gazetelerde yazdı, bunlar ortasında “Şarki Rus” da vardı. Mamedkulizade ile Nemanzade burada tanıştılar, dostlukları burada başladı, bir edebiyat mecmuası yayınlama kanısı de burada ortaya çıktı.
“Şarki Rus” ocak 1905’te yayınına son verdi, Mamedkulizade ile Nemanzade biraz para buldular, Şahtahtinskiy’in kendi gazetesi için yurtdışından sipariş ettiği uygun durumdaki matbaayı aldılar. Mart 1905’te “Heyrat” isimli yeni matbaa çalışmaya başladı, 7 Nisan 1906’da da fotoğraflı mizah mecmuası, ismini yarı efsanevi doğulu alımdan alan “Molla Nasreddin”in birinci sayısı burada basıldı. …
Molla Nasreddin mecmua karikatürü: Müslüman aydını ve hanımı: Kafkasta kendi özünde ve Paris’te… (alt yazı) “Molla Nasreddin” sekiz sayfa yayınlanıyordu; yarısını renkli fotoğraflar ve karikatürler dolduruyor, kalan dört sayfada da öykülerden ve köşe yazılarından şiirlere ve kıssalara kadar çeşitli edebi mizah metinleri basılıyordu. Mecmuanın etrafında süratle devamlı bir müellifler kümesi ortaya çıktı; bunların içinde Mirza Alekber Sabir, Abdurrahimbek Ahverdiyev, Mamed Said Ordubadi üzere müellif ve şairler, Oskar Şmerling, İosif Rotter, Azim Azimzade üzere çizerler de vardı. …
Ancak “Molla Nasreddin”in yalnızca ateşli taraftarları değil uzlaşmaz düşmanları da vardı. Müslüman ulemanın temsilcileri fetvalar veriyor, baş editör Mamedkulizade’yi mürtetlikle suçluyorlardı; Tiflis valisi mecmuayı devamlı yasaklıyordu; İran’da da hükümet buyruğuyla mecmuanın nüshaları daha gümrükte yakılıyordu. …
Derginin son sayısı 7 Ocak 1931’de Baku’da çıktı; bir yıl sonra, 4 Ocak 1932’de Calil Mamedkulizade öldü. (L. Musayeva / Vestik Kavkaza, 5 Nisan)
‘Çok fazla ‘eğer’ var, istikrar yok’
Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov’a, görüşmelerin başlamasından evvel “nasılsınız?” diye sordu. Bakan her şeyin yolunda olduğu yanıtını verdi. Lavrov bir çalışma ziyareti için Ankara’da. Daha evvel, meslektaşı Çavuşoğlu ile basın toplantısında, hububat mutabakatına dair şikayetleri lisana getirmiş ve Rusya, Ukrayna ve batının görüşme ihtimalini yorumlamıştı. “Ъ FM” siyasi yorumcusu Dmitriy Drize, Kremlin için en önemli sıkıntının Türkiye’deki başkanlık seçimleri olduğunu düşünüyor:
Türkiye, tahminen yeni bir periyodu başlatacak olan başkanlık seçimlerini bekliyor. Ülkenin şimdiki önderi Erdoğan kaybedecek ve vazifeden ayrılacak olursa Rusya için büyük bir sorun olacak. Dahası, başka adayın seçmenleri birdenbire zafer pek de dürüst kazanılmamış üzere düşünecek olursa ülkedeki durum gerginleşme riskiyle karşı karşıya kalır.
Bütün bunların sonucu öngörülemez, hatta trajik olabilir. Devletteki hayat düzeyi sayıların gösterdiği üzere pek de yüksek bir düzeyde değil. Mesela enflasyon şubat ayında yavaşladı ve dikkat edin, yıllık yüzde 50,5 oldu. Rusya’da buna benzeri bir şey yalnızca 90’larda gözlenmişti.
Bununla birlikte cumhurbaşkanı etkin bir biçimde, Türkiye’nin tesirinin global ölçekte yine doğuşuyla meşgul. Yıkıcı zelzele olmasaydı bütün bunlar onun elini güçlendirebilir ve reytingini destekleyebilirdi. Sonuçta birçok şey ortaya çıktı, devlet idaresindeki yıkım da dahil. Halk bunlardan doğal ki şad değil.
Neden bu türlü uzun bir girizgâh? Rusya, neyi beklemek gerektiğini bilmeli. Sergey Lavrov da aslında bunun için gitti; her şeyi şahsen aydınlatmak ve mecburî çıkarımları yapmak için. Erdoğan bütün kusurlarıyla “bizim” diyebileceğimiz biri değil, lakin ondan ne bekleneceğini biliyorsun. Kaybederse her şey biraz daha makus olacak. En değerlisi belirsizlik olacak, bu da çok berbat.
Ne olursa olsun Rusya Dışişleri Bakanı meslektaşı Çavuşoğlu ile basın toplantısında hububat mutabakatına dair şikayetleri lisana getirdi. Ukrayna ve batıyla görüşmeler konusunu da görüştü; bu, teorik olarak mümkün, lakin bir dizi kaide halinde. Prensip olarak hepsi bu.
Türkiye Dışişleri Bakanına gelince, reisi akla gelecek her halde övdü: bütün dünya onu kıskanıyor, gibisi yok, en kabiliyetli, en düzgün. Demek ki sıkıntının karanlık olduğu hususu açık. Türkiye’de anlaşılır bir şey yok. Üstelik de bu bir NATO ülkesi. Hububat mutabakatı sorununa gelince, Ankara mutabakatın garantörü. Erdoğan da gereğince açık anlattı: katılmak istemiyorsanız keyfiniz bilir, biz sizsiz kendi başımıza devam ederiz.
Ve gaz hubuyla ilgili hiçbir şey duyulmadı, güya bu türlü bir bahis yokmuş üzere. Şunu söyleyen çıkabilir: Türkiye de Rusya’ya bağımlı, onun için büyük bir pazar, turistler ve saire. Lakin Avrupa da Rusya’dan yakıt almadan donacaktı güya; halbuki görüyoruz ki dayandı, bir yere gitmedi. Artık kiminle olacağını seçmen gereken zamandayız.
Yeri gelmişken, Erdoğan teyit ediyor: Rusya onun için kıymetli bir ortak, bu yüzden Lavrov’u en yüksek düzeyde kabul ediyor. Putin’i de görmeyi dilek ediyor. Fakat iktidar değişecek olursa yeni lider da herhalde işbirliğini sürdürmekten yana olacak. İşte problem tam da bu, çok fazla “eğer” var. Artık istikrar kalmadı. Nereden bir numara bekleyeceğini bilmiyorsun. Bugün ortaksın, yarın düşman ve hain. Artık bu türlü yaşamak gerek. (D. Drize / Kommersant, 7 Nisan)
‘Saçmalıklar tiyatrosu’
Kimi ülkelerin son hareketleri bir cins absürd tiyatroyu hatırlatıyor. Sahnede hareket var ancak hiçbir mana görünmüyor.
NATO Genel Sekreteri Stoltenberg, Ukrayna’nın NATO üyeliğine birinci adımı olacak koşullardan birini söyledi: ülke, hâkim, bağımsız bir devlet olmalı.
Demek ki Ukrayna hiçbir vakit NATO üyesi olmayacak. Zira Ukrayna hiçbir vakit hükümran bağımsız bir devlet olmayacak. Sömürge, ebediyen. …
Ukrayna Lideri Zelenskiy ile Almanya İktisat Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Habeck ortasında Çernigov’da bir görüşme yapıldı. Zelenskiy Çernigov’da kent yönetimi temsilcilerine kahraman kent nişanı takdim etti.
Hepsi de darmadağın; “Ukrayna” ismini taşıyan kayık tabanı boylamadan evvel kaçışan sıçanlar üzere. Plaket dağıtıyorlar lakin kahraman kent cephe sınırından birkaç yüz kilometre uzakta.
NASA, Orion uzay gemisi mürettebatını açıkladı. Gemi 2024 sonunda aya uçacak ve Ardemis-2 misyonu çerçevesinde etrafında dönecek. Mürettebatta üç ABD ve bir Kanada vatandaşı var.
Ukraynalı olmazsa sayılmaz. Gerçi ay görünümünde açmak için yanlarına bir Ukrayna bayrağı da alacaklarına bahse girebilirim.
İsrail ABD’den, Washington’un Tahran ile nükleer programında kısmi bir mutabakata gidebileceği istihbaratını almış. İsrail internet portalı Walla’nın haberine nazaran İran da nükleer programının bir kısmını yaptırımlarda küçük bir gevşetme karşılığı frenlemeyi öneriyor. Fakat Tahran bu teklifi reddetmiş.
Başka bir deyişle, Washington İsrail’i de, yardım vaat ettiği bütün ülkeleri attığı üzere atmaya hazır. Netanyahu, başbakan olarak son vazifesinde daha akıllı görünüyordu. Bilhassa dış siyasette. …
Finlandiya’nın NATO’ya girmesi hiç kimseyi gaye almıyormuş. Devlet Lideri Sauli Niinistö o denli dedi.
Tabii ya, Rusya “hiç kimse”. …
Ukrayna Savunma Bakanı Aleksey Reznikov: Ortaklarımızla görüşme aralıksız devam ediyor. Eminim ki Ukrayna’ya batı uçakları verilmesi kararı kesinlikle alınacak. Bu benim Noel’de Noel Baba’dan dilek listemin sonundaydı. (İ. Levitas / EADaily, 5 Nisan)