213 sayılı Vergi Yordam Kanunu’nun 12.nci hususunda; Mevt halinde mükelleflerin ödevleri, mirası reddetmemiş yasal ve mansup mirasçılarına geçer. Fakat, mirasçılardan her biri meyyitin vergi borçlarından miras payları nispetinde sorumlu olurlar kararı yer almaktadır.
Mirası reddeden yasal ve mansup mirasçılar hakkında, murisin vergi borcu nedeniyle takip yapılamaz.
Yukarda yer verilen yasa hususlarının birlikte incelenmesinden, vefat eden mükellef ya da sorumluların vergi borçlarından sorumlu tutulacak mirasçıların mirası reddetmemiş olması gerektiği, mirasın reddi halinde murisin vergi borçlarından mirasçıların sorumlu tutulmalarının mümkün olmadığı anlaşılmaktadır.
Vergi Metot Kanunu Unsur 372’de “Ölüm halinde vergi cezası düşer” biçiminde net olarak tabirini bulan prensip “cezaların şahsiliği” kuralının doğal uzantısıdır. Mükellefin mevti halinde, mükellefin fiil ve süreçlerinden kaynaklanan kesilmiş/tahakkuk etmiş ve kesilecek/tahakkuk edecek usulsüzlük, özel usulsüzlük, vergi ziya-ı vb. vergi cezaları kesilmez, kesilmişse terkin edilir. Mevt halinde vergi cezaları yanında vergi yargılamasına tabi hürriyeti bağlayıcı vergi cezaları da ortadan kalkar. Lakin Türk Ceza Kanunu 64. unsur gereği vefattan evvel zapt edilen müsadereye tabi eşya, maddi menfaatler ve mahkeme yargılama sarfiyatlarına ait katılaşmış kararlar infaz edilir. Ayrıyeten 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Metodu Hakkında Kanunun 7. unsuru kararı gereği borçlunun vefatından önce başlamış olan cebri takip muamelelerine devam olunur.
Gecikme artırımı ve gecikme faizi üzere fer’i kamu alacakları ise vefatla birlikte düşmez. Mevt tarihinden evvel tahsil edilmiş olan vergi cezaları varislere iade edilmez. Ne var ki, vefat tarihinden sonra murise ilişkin olup varisler tarafından sehven ödenen cezalar mirasçılara iade edilir. Mirasçıların, terekenin intikal süreci içerisinde kanuna alışılmamış ya da eksik fiillerinden kaynaklanan vergi cezaları ise payları nispetinde mirasçılar ismine kesilir. Bu durumda murisler kendi payına düşen vergi ölçüsüne ait ceza meblağı için indirim talebinde bulunabilirler.
Vergi Yordam Kanunu 10. unsurunda “Tüzel şahıslarla küçüklerin ve kısıtlıların, vakıflar ve cemaatler üzere hükmî kişiliği olmayan teşekküllerin mükellef yahut vergi sorumlusu olmaları halinde bunlara düşen ödevler yasal temsilcileri, hukukî kişiliği olmayan teşekkürleri yönetim edenler ve varsa bunların temsilcileri tarafından yerine getirilir” denilmektedir.
Küçüklerin ve kısıtlıların vergisel yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlü yasal temsilcilerin ismine kesilen vergi cezaları yasal temsilcinin vefatıyla düşerken, küçük ve kısıtlının vefatıyla ceza ortadan kalkmaz.
Tüzel bireylerin yasal temsilcilerinin vergi kanunlarına karşıt hareketlerinden ötürü ortaya çıkacak vergi cezaları hükmî bireyler ismine kesilir. Yasal temsilcinin varlığına başvurulabilmesi için, yasal ödevlerin, bunların kasıt ve ihmalleriyle yerine getirilmemesi ve kesilen cezanın hukukî kişinin varlığından alınamaması gereklidir. Ceza mahkemelerince verilen kaçakçılık, kaçakçılığa teşebbüs, bilgi vermekten çekinme üzere hatalara ait cezalar ise yasal temsilciler ismine hükmolunmaktadır (VUK md 333). Cezanın Hukukî kişi ismine kesilmesi durumunda yasal temsilcinin ölmesi ile vergi cezası düşmeyecektir. Fakat ikinci durumda yasal temsilci ismine kesilen cezalar kelam konusu olduğunda yasal temsilcinin vefatı halinde cezanın düşeceği natüreldir.
Ayrıca, dar mükellefiyetlerde vergi cezası Türkiye’deki temsilcilik ismine kesilmekle bir arada dar mükellefin temsilcisi ödemeyi gerçek mükellef ismine yapmaktadır. Dar mükellefiyette temsil edilen asıl mükellefin gerçek kişi olması durumunda, temsil edilen mükellefin vefatıyla temsilci ismine kesilen vergi cezası kalkar. Temsil edilen asıl mükellefin hükmî kişi olması durumunda ise kesilen vergi cezası kalkmayacaktır.
Diğer taraftan, gelir vergisi ve süreksiz vergiye ait vergi ziya-ı cezaları, İsmi iştirakte ve kolektif şirkette ortaklar ismine, ismi komandit şirkette komandite ortak (sınırsız sorumlu ortak) ismine kesildiği için ortağın mevti halinde, ölen ortağın hissesine düşen gelir vergisi ve süreksiz vergiye ait vergi cezası terkin edilir. KDV, ÖTV ve gelir stopaja yönelik vergi cezaları ise şirket ismine kesildiğinden ortakların mevti kesilen vergi cezalarının terkinini gerektirmez. Lakin, ismi iştiraklerde ortaklık ismine kesilen cezalarda ölen ortağın hissesine düşen ceza ölçüsü terkin edilir. Ayrıyeten Danıştay 3. dairenin 15.11.1988 tarihli, kollektif hükmî kişiliği ismine kesilen cezadan ölen ortağın vergi aslına isabet eden kısmının iptali gerektiği tarafında kararı bulunmaktadır.
Mükellefin mevti sonucunda, ölenin kendi fiilinden doğan vergi cezaları terkin edilmekle birlikte bu cezalar varislere intikal eden mal, hak ve ticari varlığından alınamadığı üzere mirası reddetmemiş mirasçıların mal varlıklarından da alınamaz. Vergi tarz Kanunu 12. hususunda “Ölüm halinde mükelleflerin ödevleri, mirası reddetmemiş yasal ve mansup mirasçılarına geçer. Lakin, mirasçılardan her biri meyyitin vergi borçlarından miras payları nispetinde sorumlu olurlar.” denilerek ölen kişinin vergi borçlarının ödenmesinde mirasçıların miras payları oranında sorumlu olacakları karara bağlanmıştır. Bu husustan hareketle mirasçıların her birine paylarına düşen vergi alacağı ile ilgili takibat yapılmalı ve aranılan vergi alacağı için her varise mirastan payları nispetinde tebligat yapılmalıdır. Kümülatif vergi borcu için tek bir varise tebligat yapılması halinde tebligat, mirasçının payı oranında geçerli olacak, yapılan tebligat öteki varisleri hukuken bağlamayacaktır.
Netice prestijiyle Tablo 1’de vefat halinde vergi cezalarının mükellef kümeleri ve vergi tipleri prestijiyle terkini tasnif edilmiştir.