Dünya sanat tarihine damga vuran bir kültür mabedi olan Kariye Camii’nin tüm ayrıntılarını Sanat Tarihi Araştırmacısı Elif Kabalıoğlu ile yaptığımız özel röportajımızda konuştuk. 
KARİYE CAMİİ BİRİNCİ OLARAK NE VAKİT İNŞA EDİLDİ VE YAPIYA NEDEN KARİYE İSMİ VERİLDİ?
“Mekanın ehemmiyeti anlamak için tarihte bir seyahat yapmamız gerekiyor. 6. Yüzyıla gideceğiz, biz birinci yapılan surların dışındayız. Niçin bu türlü bir yer tercih edilmiş? Burası birinci başta manastır kompleksi olarak düşünülüyor. Hristiyan din adamlarının insanlardan uzakta, dünyadan uzakta kırsal alanda, Allah’a daha yakın oldukları bölgelerde bulunmaları orada yapılaşmalarını gerektiren bir pozisyon halinde. Ondan ötürü o vakitlerde burası “kırsal alan, vatan manasında, köy anlamında” Khora olarak isimlendiriliyor. Bu manastır kompleksi başka farklı yüzyıllarda beş sefer tamirattan geçiyor ve günümüzdeki halini almasında ve kilisenin bugünkü halini almasını sağlayan tıpkı vakitte burada mezarı olan Theodora Metokhites.”
YAPININ MİMARİ AÇIDAN DEĞERİNİ KIYMETLENDİREBİLİR MİSİNİZ?
“Mekanın mimari manada ehemmiyetiyle birlikte yapının ikonogrofik manada, Hristiyan anlatısı açısından kıymeti büyük. Zira, kendisinden sonrakilere öncül olmuş biçimde freskler ve ikonografik anlatımlar var. Şöyle bir durum var, Hristiyanlık yeni gelmiş ve Hristiyanlığın halka indirgenmesi gerekiyor. Lakin halkın okuma yazması yok, İncil’in her tarafa ulaştırılması külfetli. Pekala, halka nasıl anlatılacak İsa’nın vahileri, İncil’in yazıları nasıl ulaşacak, beşerler nasıl iman edecekler? Natürel ki fotoğraf ile ve fotoğrafın lisanı birinci başta mozaik olacak. O küçücük tesseraeların birleşmesi ile bir arada, ustaların o nadide muazzam çalışması ile birlikte Hristiyanlığın ikonografisi, İncil’in anlatıları lisana gelecek. Beşerler büyülenecek, etkilenecek ve en değerli sahneler anlatılacak. Daha sonralarında biz bunun nüvelerini batı sanatında tablolarda göreceğiz, heykellerde göreceğiz. Bu türlü bir sanatın başlangıcını biz erken periyot kiliselerinde görmekteyiz. Theodora Metokhites, burada kolay bir sanatsal bir anlayış yansıtmıyor. Aslında bir dinin yayılmasını sağlıyor. O denli bir gücü var, burada gördüğümüz her bir fresk ve mozaiğin.”
FRESKLERİN EHEMMİYETİNİ NEYE NAZARAN BELİRLEYEBİLİRİZ?
“Fresklerin ehemmiyeti inanan bireye hitap etmesi ile birlikte artmakta. İnanan kişi baktığı vakit ruhu tatmin olacak, duygulanacak, dünyadan sonrasını öğrenecek ve ona nazaran hayatını devam ettirecek. Yani kilise öğretisini burada çok hoş bir biçimde vermek zorunda. Burada gördüğümüz tüm freskler ve mozaikler Theodora Metokhites’in planladığı formda yapılıyor. Karşımızda “Son Yargı” sahnesi var. Bu alandaki en değerli fresklerden bir tanesi. Görüyoruz ki bir melek tarafından vakit dürülmüş, güneş ve ay dürülmüş bir vaziyette. Yani Sur’a üfürülmüş artık dünyevi hayat sona ermiş. Pekala, Hz. İsa ne yapıyor? Hz. İsa tahtında oturmuş, sağında sevgililer ve peygamberler, yanında Vaftizci Yahya ve annesi Hz. Meryem bulunmakta. Altta Hz. İsa’nın kerubim melekleri ile taşınan tahtı var. En altta yargı yapılıyor görüyoruz terazi var. Bir tarafta cehenneme gitmek üzere olanlar, bir tarafta yargısı gerçekleşip cennete gitmek üzere olanları görüyoruz.”
KAHİRE HAKKINDA HİÇBİR BİLGİSİ OLMAYAN BİR KİŞİ YAPIYI ZİYARET ETTİĞİ VAKİT NELER ÖĞRENEBİLİR BURADAN?
“Buraya inan bir Hristiyan’ın buraya geldiğinde mozaik ve freskler baktığında hiçbir şey bilmiyorsa Hz. İsa hakkında, Hz. Meryem hakkında, Hz. Meryem’in ataları hakkında, Hz. Zekeriya hakkında, Beytüllahim hakkında… Hiçbir şey bilmeyerek buraya gelen bir Hristiyan, o gün içerisinde buradan bütün kıssayı, Hz. Meryem’in hayatı, annesi ve babasının hayatı, çocuk sahibi olmaları, Hz. Zekeriya’nın çocuk sahibi olması, Vaftizci Yahya’nın öyküsünü, Hz. İsa’nın bütün hayat hikayesini buradan öğrenerek ayrılır.”
MASUMLARIN KATLİ TASVİRİ
“Bu görmüş olduğunuz öğreti sahnesi çok değerlidir ve batı sanatında sıklıkla işlenen bir mevzudur. “Masumların Katli.” Hz. İsa’nın doğacağını üç müneccimden haber alan Kral Hirodes, çabucak iki yaşındaki çocukların öldürülmesi buyruğunu verir. Hz. İsa’yı bulma isteği ile zira Hz. İsa’nın bir imparatorluk, yeryüzü imparatorluğu sahibi olacağı zannındadır. Burada öldürün buyruğunu veren Hirodes’i, öldürülen çocukları ve gözyaşı döken annesini görmekteyiz.”
THEODORA METOKHİTES’İN KARİYE KİLİSE MAKETİNİ SUNMA SAHNESİ
“Naos kısmının giriş kapısının üstünde temel bireyimizi görmekteyiz. Theodora Metokhites’i görüyoruz. Theodora Metokhites, Hz. İsa’ya sunu yapar biçimde. Hz. İsa’ya Khora Kilisesi’ni yani Kariye Kilisesi’ni sunmakta. Bu freskte dikkat çeken bir öge da Theodora Metokhites’in kıyafeti. O devrin kıyafeti ve Bizans devri kıyafetleri ile pek özdeşleşmeyen bir kıyafet görüyoruz. Üstünde bir kaftan ve başında bir sarık bulunuyor. Periyot Selçuklu periyodu ve Bizans ile Selçuklu ortasındaki münasebetlerin sanata yansımasını görüyoruz.”
KARİYE KİLİSESİ’NİN MESCİDE DÖNÜŞÜMÜ
Doğu Roma İmparatorluğu’nda saray kilisesi ve şapel olarak kullanılan yapı, İstanbul’un fethinden sonra mescide çevriliyor. İstanbul’un Fethinden sonra bir süre kullanılmayan yapı, bölgede ibadet edecek mescit eksikliği yaşanması nedeniyle Sultan II. Beyazid’ın sadrazamlarından Atik Ali Paşa tarafından, 1511 yılında mescide çevriliyor.
Cami olarak ibadete açılan yapının duvarlarında bulunan mozaik ve fresklerin üzerleri 2cm kalınlığında ince bir alçı ile örtülerek kapatılıyor. Yapının yepyeni haline ziyan gelmeyecek biçimde bir köşesine minare ve güneydoğu köşesindeki iç kısmına bir de mihrap ekleniyor.
