Ece İdil Ceylan
Söyleşi, atölye, sinema gösterimi ve konserler dahil olmak üzere farklı bir dizi aktifliğe konut sahipliği yapacak olan Önce Temmuz Kültür Sanat Şenliği, 7-23 Temmuz tarihlerinde Hatay’da düzenlenecek.
Samandağ (7-10 Temmuz) programı ile başlayacak olan şenlik, Arsuz-Karaağaç (12-14 Temmuz), Defne (17-19 Temmuz) ve Serinyol’da (21-23 Temmuz) düzenlenecek etkinlikler ile devam edecek. Sponsorsuz, starsız, çok mekânlı, emekten yana, özgürlükçü ve kültürel çoğulcu bir arayışla düzenlenme argümanını taşıyan şenlik hakkında konuşmak, Önce Temmuz’un dün ve yarın ortasında nasıl bir köprü kurduğunu öğrenmek için şenlik düzenleme komitesinden Hasan Özgün’le bir ortaya geldik.
Eski vakitlerden beri insanların üretimle kurduğu ilgiyi cisimleştiren hasat şenliklerinin tüm dünyada kutlandığını görüyoruz. Almanya’da kutlanan Erntedankfest’ten Hindistan’daki Makar Sankranti’ye kadar pek çok örnek sayabilmek mümkün. Bizim yaşadığımız coğrafyada da, farklı tarihlerde kutlanan pek çok hasat şenliğine rastlayabiliyoruz. Tarımın çözülüşü, kır-kent istikrarının kent lehine dönüşmesi, kapitalist birikim dinamikleri derken bu üzere geleneklerin ya yaşatılamadığını ya da yaşatıldıysa da mevcut manasını yitirdiğini söyleyebiliriz. Bu üzere şartlar içerisinde Önce Temmuz nasıl bir tarihselliğe yaslanıyor? Bu şenlik geleneğinin bugüne kadar taşınabilmesini sağlayan dinamiklerden bahsedebilir misiniz?
Evvel Temmuz, çok derin bir tarihselliğe sahip ve gücünü o tarihselliğin içerisindeki komünal bedellerden alıyor. Çok ilahlı dinlere kadar giden, yaklaşık 4 bin yıllık bir tarihî geçmişten kelam ediyoruz. Mitolojide Temmuz rahmet yaradanıdır biliyorsunuz. Geçmişte Temmuz ayında rahmet rabbine o yılın hasadına dair teşekkürleri sunmak ve bir sonraki yılın bereketli geçmesi için dilekte bulunmak için adaklar adanıyor, çeşitli ritüeller gerçekleştiriliyormuş. Binlerce yıl boyunca bu topraklarda, bu coğrafyada yaşayan halklar tarafından bu gelenekler sürdürülmüş. Dini bir ritüelden çok, halkın bağrında ürettiği bir komünal gelenek olması sebebiyle bu gelenek coğrafyamızda yaşayan değişik inançlardan, toplumsal yapılardan ve etnik kimliklerden olan halklar tarafından daima devralınmış. Böylece emeğin kolektif bir formda ortaklaştırıldığı ve eserlerin paylaşıldığı bir ritüel, bir hasat bayramı olarak Önce Temmuz günümüze kadar gelebilmiş.
Bugün bu coğrafyadaki birçok halkın kültüründe bu geleneğin derin izleri olsa da en canlı, en canlı bir biçimde bunu yaşatmaya devam eden halk burada yaşayan Arap Aleviler diyebiliriz. Arap Aleviler, Önce Temmuz’da eserlerini toplamış olmanın mutluluğuyla en yakındaki su kaynaklarına masraf ve orada geleneklerini sürdürürler. Samandağ’da Hızır Türbesi’nin olduğu kumsala, kıyıya sarfiyat beşerler. Harbiye-Defne civarındaki beşerler köylerden çıkıp meşhur Harbiye-Defne şelalelerine sarfiyatlar. İskenderun’da, Karaağaç’ta ve Arsuz’da kıyılara gerçek masraflar. Bir yanıyla da halklar için suyla buluşmanın, denize girmenin bir ritüele dönüştüğü bir etkinliktir Önce Temmuz.
İnsanların farklı yerlerde bir ortaya gelmesinin her türlü biçiminin tehlikeli görüldüğü 12 Eylül periyodunda Önce Temmuz şenlikleri de maksat alınmış ve yasaklanmış. Pekala yıllar süren baskı şartlarına karşın bu gelenek nasıl canlanabilmiş? Bu canlanma, Önce Temmuz’a öbür bir mana yüklenmesini de sağlamış diyebilir miyiz?
Elbette ki. Bir kez yasaklamanın münasebetlerine bakmak gerekiyor. Önce Temmuz neden hükümranları o periyotta rahatsız etmiş diye baktığımızda az evvel tam da bahsettiğimiz üzere bir kolektif aktiflik, komünal kıymet olması rahatsız edici olması için kâfi olmuş. 12 Eylül Faşist Askeri Darbesi toplumsal olan, halka ilişkin olan, kolektif olan ne varsa silindir üzere ezmek, yok etmek üzerinden hareket ederken elbette ki Önce Temmuz’un yasaklanması şaşırtan değil.
Ama engellemeyi başarabilmişler mi? Doğal ki, hayır! Ağır baskılara, yasaklamalara karşı halk bu geleneklerinden, kültüründen vazgeçmek yerine bu geleneklerini ve kültürünü muhafazaya alıyor. Geleneklerini, konutlarında, daha kapalı alanlarda, daha bilinmeyen bir biçimde saklayarak yaşamaya devam ediyorlar bir mühlet. Ta ki bu halkın devrimcileri halkın bu komünal geleneklerini, kıymetlerini yine ayağa kaldırıp kamusal alana taşımaya başlayıncaya kadar. Evvelce derneklerde, kurumlarda gerçekleştirilen etkinlikler sonraları piknik alanlarına taşıyor ve akabinde bu etkinlikler daha geniş alanlara, salonlara taşınarak en son şenlik biçimini alıyor.
Burada doğal ki bir ismi zikretmek gerekiyor: Arap Alevi halkının çok kıymetli bir simgesi, kimlik uğraşının de çok değerli bir ismi olan Mehmet Latifeci. Asimilasyona karşı hem Arap Alevi halkının kimlik-kültürel varoluş uğraşını yürüten hem de bunu halkların kardeşliği yerinde öteki halklarla ve işçilerle buluşturmaya çalışan bir isim Latifeci. 30 Mart 1995’te periyodun derin devlet çeteleri ve onun yerli işbirlikçileri tarafından katlediliyor. Lakin onun tohumlarını attığı, tekrar diriltmeye çalıştığı Önce Temmuz bugün çok kitlesel bir halde halk tarafından kutlanıyor, yaşatılıyor. Bu çok kıymetli, bu boyutuyla yasaklamalara, engellemelere karşı hakikaten bir isyan, bir duruş manası da kazanıyor bu gelenek.
Zaman çizgisinde bugünlere gelelim biraz da. Son yıllarda yaşanan kültürel, siyasal değişimleri göz önüne aldığımızda, şenliğin yolu yükselen toplumsal çaba dinamikleriyle kesişebiliyor mu? Şenlik programını hazırlarken bu mevzuda nelere dikkat ettiniz?
Evet, olağan ki. Tam da bu dinamikler üzerinden şenliğimizi kurmaya çalışıyoruz. Evet tarihî, komünal kıymetler var, bu vurguyu çok yapıyoruz. Lakin biz bu tarihî, komünal pahaları bugün halkların özgürlük hareketleriyle, sosyalist kıymetleriyle buluşturarak yürütmeye çalışıyoruz. Bugün kurumsallaştırılmaya çalışılan faşizme karşı en büyük direniş sınırlarından biri olan bayan hareketinin biriktirdiği tecrübeleri ve tartışma yerlerini şenliğe taşıyoruz. Her yerelde bayan aktiflikleri gerçekleştiriyoruz ve bu aktiflikleri yalnızca bayan arkadaşların oluşturduğu ünitemiz hayata geçiriyor. Bütün etkinliklerde toplumsal cinsiyet kotasına bilhassa dikkat etmeye çalıştık. Şenliğin bayanlarla, bayanların şenlikle buluşma kanallarını keşfetmek için de özel efor sarf ettik.
‘ÇOK KÜLTÜRLÜ VE HALKÇI BİR FESTİVAL’
Benzer bir biçimde gençlik de şenliğimizin çok kıymetli bir dinamiği. Ali İsmail Korkmaz’ın, Abdullah Cömert’in, Ahmet Atakan’ın memleketinde, onların uğraş ettikleri sokaklardayız biz. Haliyle gençliğin o sokaklarda inşa edilen ruhla buluşması büyük bir değer taşıyor. Gençlik şimdiki tartışmalar üzerinde kendi etkinliklerini organize ediyor. Kapitalizmin, sermayenin çocukluğu bir sömürü alanına dönüştürdüğü, aslında çocukluğu ortadan kaldırmaya çalıştığı bir ortamda çocuk etkinliklerini çok önemsiyoruz. Aktifliklerin gerçekleşeceği her yerelde çocuk şenlikleri ve atölyeleri olacak.
Elbette ki emekten, emekçi sınıfından, ezilenlerden yana bir bakış açımız var ve tüm şenlik programı bu yer üzerine konseyi. Söyleşilerde aktüel tartışmalar üzerinden emek uğraşlarına dair de konuşacağız. Her geçen gün daha yakıcı bir biçimde hissettiğimiz tabiat sömürüsüne karşı, şu anda sermayenin yaşattığı ekolojik yıkıma karşı doğayı ve hayatı savunma üzere bir sıkıntımız de var. Bu mevzuda da etkinliklerimiz olacak. Aslında farklı sınırları tek tek saymanın ötesinde bir bütün olarak çok kimlikli, çok kültürlü, özgürlükçü, halkçı bir şenliği bugünün yeni ve toplumsal dinamiklerine yaslanarak ve dahası buluşarak gerçekleştirmeye çalışıyoruz.
Festivalin Hatay’ın beş farklı yerinde düzenleneceğini duyurdunuz. Çok sayıda büyük sponsora sahip şenliklerin bile başa çıkamayacağı bu yoğunluğu, sponsorsuz bir şenlik nasıl yapacak? Bu şiddetli sürecin hazırlıkları nasıl geçiyor biraz bahsedebilir misiniz?
Herkesin merak ettiği bir husus bu. Doğal ki sıkıntı ancak pratik zorluğundan daha evvel karşılaştığımız şey şuurların bu zorluğu kabul etmiş olması. Zira sermaye o denli bir şuur, o denli bir algı yaratmış ki kendisinden bağımsız bir şey yapmak imkânsız üzere görünüyor herkese. Biz ise tam da bu algıyı yıkmaya çalışıyoruz. Önce Temmuz’un tarihselliği de bizler için yol gösterici oluyor. Binlerce yıldır sermayenin güdümünde düzenlenmeyen bu geleneğe, komünal pahalara yaslanıyoruz. Karşılaştığımız zorlukları da halkın ve sanatkarların özgücüyle buluşarak aşıyoruz.
Halkın her bölümünün bu şenliğe kendi imkanları ölçüsünde katkı sunabileceği bir taban yaratmaya çalışıyoruz. Herkes emeğini katıyor farklı biçimlerde. Beşerler, teknik muhtaçlıklar için elinde olanı ortaya koyuyor. Ekonomik katkı sunmak isteyenler için de dayanışma biletleri hazırladık. Bütün etkinliklerimiz biletsiz ve fiyatsız olacak ancak takviye olmak isteyen bireyler de karşılığında rastgele bir aktifliğe giriş vizesi sağlamayan, yalnızca bu kolektif pahaya kişisel katkıların sağlanmasının önünü açan bu biletleri alabilecekler.
‘BAŞKA BİR SİNERJİ’
Festivalin başlamasına sayılı gün kala bayağı yol kat ettik diyebiliriz. Yükselen heyecanı rahatlıkla görebiliyoruz. Bu, yalnızca bir dizi aktifliğin yapılıyor olmasından çok, bu biçimiyle, ortak bir biçimde yapılıyor olmasından geliyor diye düşünüyoruz. Mesela dışarıdan gelen bütün konuklarımızı burada halkın meskenlerinde ağırlayacağız. Aktiflik yapacakları mahalle ya da köy neresiyse oradaki insanların konutlarında kalacak dostlarımız. Orada beşerlerle kalkıp birlikte kahvaltı yapacaklar, aktiflik alanına birlikte gidecekler. Biz burada öteki bir şeyin oluşacağını, burada oluşacak sinerjinin diğer şeylere ışık tutacağına inanıyoruz.
Festivali hem halkın hem de sanatkarların özgücü ile yapacağınızı belirttiniz. Pekala içinde olduğumuz bu ekonomik kriz şartları içerisinde ekonomik olarak epeyce sıkıntı günlerden geçen sanatkarlar için bu ekstra bir zorluk yaratmıyor mu?
Mevcut üretim bağlantıları içerisinde sanatkarların bırakın üretim yapmayı hayatta kalabilmesi bile hayli güçken pandemi zorlukları güzelce katmerlendirdi. Maalesef sanatçı intiharlarını gördük, görmeye devam ediyoruz. Biz aslında sanatkarların var olabilmesinin, üretimlerini sürdürebilmesinin şartlarının ortaya koymaya çalıştığımız bu pahalar yerinde yattığını düşünüyoruz. Yani bu sistemin sanatkarlara reva gördüğü bu ortamdan, bu şartlardan kurtulmanın yolu, sermayeyi merkezine alan, onu kutsayan ve kendini ona endeksleyen bir şekilden kopmakta yatıyor. Biz tüm sanatçı dostlara da bu şartlardan kurtulmanın yolunun dayanışmadan ve çabadan geçtiğini ısrarla söylüyoruz. Burada sermayeden bağımsız, dayanışmacı, kolektif bir stili büyütmek için çabalıyoruz. Biz bu çağrıyı yaptığımız andan itibaren çok sayıda geri dönüş aldık. Pek çok sanatçı dostumuz, tiyatro kümesi, müzisyen, farklı alanlarda performanslar üreten sanatçı dostlar bu efora takviye olmak istediklerini belirttiler. O denli ki bu takviye taleplerinin tamamına karşılık üretemedik. Teknik, zamansal kısıtlardan dolayı hepsine en azından bu yıllık yer veremedik. Ancak önümüzdeki sene bunu daha da genişletebileceğimizi ümit ediyoruz.
Bu uğraşımız ve aldığımız dönüşler sermayenin hegemonyasını aşan bir yerden de kültür sanat üretiminin yapılabileceğini göstermiş oldu. Bu türlü bir dayanışmayla ve kolektivizmle sahne probleminin nasıl ortadan kalkabileceğini, sanatımızı icra ederken karşılaşılan halkla buluşturma sorunsalının dayanışma ile nasıl aşılabileceğini ve tüm bunları yaparken de en temel gereksinimlerimizi nasıl birlikte karşılayabileceğimizi önümüzdeki günlerde daha ağır bir biçimde deneyimleyeceğiz.
Hâlihazırda Hatay’da 20’den fazla yıldır düzenlenen bir Önce Temmuz şenliği var. Neden bir şenlik daha diye sorsak…
Bu soruyla sıklıkla karşılaşıyoruz. En sonda söyleyeceğimi en baştan söyleyeyim. Biz var olan şenliğe karşı bir şenlik daha ekleyelim kaygısıyla yol çıkmadık. Kendimizi mevcut şenliğin karşısında konumlandırmıyoruz. O denli bir kaygımız, tartışmamız yok. Şimdiye dek düzenlenen ve bu yıl da Samandağ’da düzenlenecek şenlik de hepimizin şenliğidir. Kaldı ki hâlihazırda 20 yılı aşkın bir müddettir süren bu şenliğin de yaratıcıları ortasındayız. Şu anda bizim organize ettiğimiz şenlikte koşturan pek çok arkadaş, o şenlik için de uzun yıllar emek verdi. Biz o şenliğin karşısında miras tartışması yürüten ya da rekabetçi bir mantıkla bir aktiflik yapmıyoruz. Biz bugünün farklılaşan gereksinimi üzerinden yeni bir paradigmayı keşfetme ve buna uygun bir şenlik üretme sıkıntımız var.
Bugünün kolektif, sermayeden bağımsız şenlik şekli nasıl olabilir sorusunu cevaplandırmaya, pratikte bunu halkla birlikte inşa etmeye çalışıyoruz. Halkın ve sanatkarların özgücüne dayanan bir aktifliği inşa etmek için çabalıyoruz. Büyük sahnelere sıkışmış etkinliklerden sıyrılarak şenliği sokaklara, mahallelere, ömür alanlarına taşıma uğraşı içerisindeyiz. Halkın yalnızca dinleyicisi ya da seyircisi olduğu edilgen pozisyondan çıktığı, tıpkı eski Önce Temmuz ritüellerinde olduğu üzere bizatihi şenliğin yaratıcısı, bizatihi şenliğin organik bir iştirakçisine dönüştüğü bir üslubu inşa etmeye çalışıyoruz.
Bu arayışıyla çıktığımız yolda birinci önceliğimiz mevcut şenlik komitesiyle bu arayışı ortaklaştırmak, onlarla tartışmaktı. Şenliği kendi özüne, temsil ettiği pahalara döndürelim ve o denli yürüyelim istedik. Lakin açıkçası bu bahiste en azından bu yıl çok başarılı olduğumuzu söyleyemem. Yeniden de bu süreci çok olumsuz görmüyoruz. Bugünün siyasal konjonktüründe daha fazla şenliğin, daha fazla aktifliğin, bu noktada çeşitliliğin artmış olması daha yararlı olacak, daha çok nefes alma alanı yaratacaktır diye düşünüyoruz. Tahminen bu sene yaratılan bu başka farklı tecrübeler önümüzdeki yıllarda ortak bir mecrada buluşup daha büyük sinerjiler de yaratabilecektir.
‘BU ŞENLİK GELECEKTEN GELEN ŞİİRDİR’
Festival geçmiş ile bugünü bağlamak gayesinde aşikâr ki. Davet metninde bir de Marx’ın Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’inde geçen “On dokuzuncu yüzyılın toplumsal ihtilali, şiirini geçmişten değil, sadece gelecekten çıkarabilir” tümcesine göndermeyle “gelecekten gelen şiir”e vurgu yapılmış. Pekala bu şenlik gelecekten neyi çağırıyor bugünlere? Ya da soruyu şöyle soralım, şenliğin gelecekle kurmaya çalıştığı ilgiyi nasıl tanımlayabiliriz?
Evet, şenliğimizin en kıymetli metaforlarından biri bu. Bu şenlik gelecekten gelen bir şiirdir. Pekala gelecekten ne anlıyoruz? Sınıfsız, sömürüsüz, kimsenin aç yatmadığı, kimsenin lisanından, kültüründen, kimliğinden, inancından dolayı ötekileştirilmediği bir gelecekten bahsediyoruz. Eşitliğin, özgürlüğün, adaletin olduğu bir gelecekten bahsediyoruz. Bu şenliğin özü, büyüsü budur. Biz bu geleceği bugüne taşımaya çalışıyoruz. Tabiri caizse geleceği bugüne ışınlamaya çalışıyoruz.
Gelecek tahayyülümüze misal bir halde şenliğimizin tüm sahneleri, aktiflikleri performansları, panelleri, söyleşileri cinsiyetçiliğe, türcülüğe ve ırkçılığa kapalıdır. Bizim şenliğimizin sahnesi sömürüye ya da emek sömürüsü üzerinden yaratılan sermaye birikimlerine ve bunların legalleştirilmesine kapalıdır. Şöyle düşünün, emekten yana bir şenlik yapacağız ancak kapılarında maaşlarını alamadıkları için direnen personellerin sürüklendikleri firmaların, şirketlerin büyük sponsorlukları olacak! Doğal ki yapamayız! Ya da savaş aykırısı, barıştan yana bir şenlik yapacağız lakin savaş siyasetlerini destekleyen, körükleyen, o işin ortacısı olan siyasetçileri şenlikte sahneye çıkaracağız! Mümkün değil!
Gelecekten gelen şiiri, halkın geçmişten biriktirerek bugüne getirdiği komünal pahalara yaslanarak, bugün halkın gereksinimlerini temel alan bir duruşla birleştirerek inşa etmenin peşindeyiz. Müsaadenle bu şenliğe katkı sunanlara da bu röportaj vesilesiyle teşekkür etmek istiyorum. Genelde sponsorlara teşekkür edilir ya, bilakis varlığımızı güçlendiren, bize yol gösteren isimlere teşekkür etmek istiyorum. Sokrates’e teşekkür etmek istiyorum. Marx’a teşekkür etmek istiyorum. Büyük köle ayaklanmalarıyla tarihin gidişatına taraf vermiş olan Spartaküs’e teşekkür etmek istiyorum. Ernesto Che Guevara’ya, Rosa Luxemburg’a, Yılmaz Güney’e, Cemil Hayek’e, Leyla Halid’e, bu ülkede ya da dünyanın dört bir yanında yüreği özgürlük için atan halkların eşit, özgür, kardeş yaşayabileceği bir dünya yaratmak için çaba eden bütün dostlarımıza şenliğe katkıları nedeniyle teşekkür etmek istiyorum. Bu şenliğe Türkiye’nin dört bir yanından hiçbir ekonomik karşılık beklemeden hatta kendileri özel emekler vererek gelip katılacak olan bütün sanatçı dostlarımıza teşekkür etmek istiyorum. Teşekkürün en büyüğü, birlikte bir paha yaratacağımız ve bu şenliğin her etabını ilmek ilmek büyük bir heyecanla ören halkımıza gitmeli. Bütün halkımızı 7 Temmuz’da Samandağ’da başlayıp 23 Temmuz’da Serinyol’da sonlandıracağımız etkinliklerimize bekliyoruz. Gelin gelecekten gelen bu şiiri birlikte okuyalım.