Son günlerde Sermaye Piyasası Konseyi çerçevesinde gelişen savlarla birlikte gelen istifalar, açıklamalar tartışılmaya devam ediyor. Eski SPK Lideri Ali Fuat Taşkesenlioğlu, AKP Erzurum milletvekili kardeşi Zehra Taşkesenlioğlu, boşanma etabında olduğu eşi, eski rektör Prof. Dr. Ünsal Ban ve Marka Yatırım Holding İdare Konseyi Lideri Mine Tozlu Sineren ile yurtdışında kaçak bulunan ve yaptığı açıklamalarla bu tezleri ortaya atan Sedat Peker çerçevesinde dönen bir gündem var.
Borsa denilince bilhassa pandemi sürecinden yabancı yatırımcının süratli çıkışıyla ve dünyada yatırım trendlerinin yükselişe geçmesiyle BİST, tarihi boyunca gördüğü yatırımcı kadarını 2 yılda kazanarak yerli yatırımcının hamlesine uğradı
2013 yılında yüzde 66 ile tepeyi gören BİST yabancı oranı, 2020 yılı sonrasında keskin bir düşüş gösterirken, Ağustos ayı başında yüzde 32,71 ile taban düzeyinden dönerek ay başından bu yana yükselişte olduğu görülüyor.
2020 Ocak ayında yaklaşık 1 milyon 241 bin olan pay yatırımcısı sayısı 2022 Temmuz ayında 2 milyon 525 bin 550 kişi olarak görülüyor.
Bu yatırımcıların 1 milyon 618 bin 471’i 20 bin TL’nin altında hesap bakiyeli bulunan bireyler olurken, 20 bin ila 100 bin aralığında 480 bin, 100 bin ila 1 milyon aralığında 369 bin 560 kişi ve 1 milyon üzeri portföyü bulunan yatırımcılar da 57 bin 461 kişi oluyor. Yani kısaca yatırımcıların birçok küçük yatırımcı olarak tabir edilen hesaplardan oluşuyor.
2013-2022 yılları ortasında BİST’te yabancı yatırımcının takas toplamdaki oranı?Foreks platformundan alınan grafikte görülüyor.
Yerli yatırımcının üstünlüğü ele geçirdiği borsada bilhassa halka arzlar son iki yıla damga vururken, bu tarafta gelen tezler da haliyle yarısından fazlası 20 bin liranın altında bakiyeli hesapların oluşturduğu Borsa yatırımcılarının ilgisini çekti.
İddiaları Borsa İstanbul’un eski Genel Müdürü ve şu periyotta Gelecek Partisi’nde Hazine ve Maliye Siyasetleri Başkanlığı yapan Tuncay Dinç, “ifşa” olarak nitelendirirken, önemli bir halde araştırılması gerektiğini ve hatalı bulunanların yargı önünde hesap vermesi gerektiğini belirtti. Hatta durumu, 90’ların Susurluk kazasına benzetti.
Dinç, iddiaları Serbestiyet’e yorumlarken, borsada manipülasyon ve istismarın nasıl yapıldığı ve anlaşıldığını sorusunu şu biçimde yanıtlıyor:
Borsa, temel olarak hisse piyasaları olurken, kolay olarak, şirketlere sahip olan ortaklar hisselerinin bir kısmını öbür kişi ve kuruluşlara satar, alıcılar da şirkete resmen ortak olur. Şirketin kurumsallaşması, fon sağlamak ve büyümek bir yanda, öteki yanda da gelecekteki paha artışından hisse almak isteyenler bulunur. Borsalar iktisadın gelişmesine değerli bir katkı sağlarlar. Normal işleyişte de şirketin paylarını alanlar ve satanlar borsada buluşur, süreç ve fiyat oluşur.
Manipülasyon da kimi şahısların borsadaki fiyat oluşumuna yapay bir halde müdahale etmesi olurken, yatırımcıları yanıltarak yanılgılı karar almalarına neden olurlar.
Hissenin gerçek fiyatı, şirket mali tablolarına, çeşitli raporlara ve tahlillere dayanır. Fakat vakit ve uzmanlık gerektiren bir tahlil olduğundan, şayet kurumsal bir hizmet de yoksa yatırımcı bu mevzuda güvendiği ya da anladığını düşündüğü şahısları takip edecek ve duyduğu haberlere nazaran hareket edecektir. Manipülatörler de bunu kullanır. Manipülasyonu tek bir4 kişi yapmaz. Birinci olarak pay belirlenir, haberler yaptırılır, piyasaya haber salınır, amaç fiyatlar fısıldanır, tüyo soran çoktur. Haber gereğince yayılınca manipülatörler kendi içlerinde al sat yapar. Fiyat adım adım yükseltilir, küçük yatırımcı da buna şahit olurken, yararı kaçırmamak için hisseyi alır.
Fiyat yükseldikçe manipülatörler hisseyi satar, küçük yatırımcı payla baş başa kalır. Fiyat düştükçe operasyon tamamlanmış, kerizler silkelenmiş olur.
Hangi paylarda manipülasyon yapılamaz? Sermaye artırımlarında manipülasyon nasıl yapılır?
Manipülasyon derinlikli ya da kurumsal ve düzgün yönetilen şirket paylarında yapılması güç bir tertiptir. Manipülasyonlar hali hazırda süreç gören bir payda ya da birinci kere halka arz edilecek paylarda yapılabilir. Birinci halka arzlarda işveren da devreye girer. Birtakım manipülatörler halka arz edilecek şirket işvereni ve arzı gerçekleştiren kurumla görüşür, pay 10 liradan kıymetlendirilerek arz edilecekse 8 liradan almak için anlaşırlar, 15 liradan arz edilmesini sağlarlar. Açılış sonrası birkaç tavan yaptırılarak paylar elden çıkarılır.
Son devirde gündeme gelen bedelli sermaye artırımları da manipülasyonun bir kesimi olur. İşveren işbirliğiyle gerçekleşerek, pay yükseltilir, bedelli sermaye artırımı gerçekleştirilir ve pay kendi haline bırakılır.
Medya manipülasyonda nasıl kullanılır?
Hisse için haber çıkması sağlanır. Şirket için bilhassa internet üzerinden yayın yapan haber kaynaklarıyla süslenmiş, abartışmış yayınlar yapılır. Yabancı yatırımcı gelişi, yeni iş mutabakatı, büyük hissedarların pay alması, satış, temettü dağıtımı üzere haberler yayılır. Milyonluk şirket milyarlık olur.
Son yıllarda Telegram üzere platformlarda da binlerce kişilik kümelerde önemli hacim sağlanıyor. Kişisel yatırımcılar her bilgiye prestij etmemeli.
Kim bu manipülatörler?
Manipülatörlerin bir kısmı benim öğrencilik yıllarımdan beri bu işlerin içinde bulunurken, kimilerini herkes bilir, tanır. Yaptıkları işi doğal gören bu şahıslar için borsa bir tezgâhtır ve tezgâha geleni tokatlarlar. Bir kelam vardır: ‘Bilmediği otu yiyen keçinin karnı ağrırmış.’
Yatırımcılar her duyduklarına inanmasınlar.
Geçmişte bu durumlar nasıl ortaya çıkıyordu?
Manipülasyon daima vardı ve var olacak. Nezaret ve kontrol sorumluluğu kamunun ve manipülasyonun engellenmesi için önlemlerin alınması, manipülasyon ortaya çıkmadan engellenmesi ve bu bireylere nezaret işlevinin artarak hızlandırılması gerekir.
Daha proaktif bir nezaret ve kontrol olursa caydırıcılık artar.
Manipülasyon sıfırlanamaz lakin kaçınılmaz bahtımız de değil.
Şuna da dikkat edilmeli: Borsa İstanbul deveran suratında dünyanın en önde gelen borsası, ‘günlük trade geleneği’ piyasayı hem canlı tutuyor hem de derinlik kazandırıyor. Fakat süratli para kazanmak isteyen çok olunca dikkatli olmak gerekiyor.
“Borsada küçük yatırımcı ürkerse sermaye piyasaları kurur”
Sermaye piyasaları bir ülkenin gelişiminde çok kıymetlidir, bankacılar kanalıyla yalnızca borca dayalı bir tertip inşa edilir ve iktisat kırılganlaşır.
Piyasada inanç olursa işler sağlıklı yürür. Manipülasyonda yatırımcı küser. İnşaata dayalı iktisat modelinden şikayet ederken, diğer yandan da gayrimenkul ülkede hem en çok tercih edilen hem de en güvenilen yatırım aracı.
Avrupa’da şirket paydaşlığı ve borsalar çok benimsenmiştir ve ABD’de pay senedi sahiplik oranı yüzde 46 oranında olurken, Türkiye’de borsaya gelen para kaptırıp gidiyorsa kamu otoritesinin buna deva bulmak misyonu olmalı.
SPK’nın rolü, vazifesi ve fonksiyonu nedir?
SPK, kısalmasına misal bir biçimde sermaye piyasasının hükümdarı. Kuralların uygulanmasını, piyasada itimat oluşmasını sağlamak en değerli vazifesi olurken, kamuyu temsil ediyor.
Ancak bir kamu kuruluşu, gereğince şeffaf değilse ve denetlenmezse, durumu kendi lehine çevirmek isteyenlere uygun bir ortam hazırlanır. Bu yalnızca SPK için değil bankalarda da geçerli. 1994 ve 2001 krizlerinde yalnızca özel bankalar batmadı, kamu zararıyla transfer düzeneği çalıştı.
Son devirdeki ifşalarda Susurluk’taki üzere, yol kazaları olmasa yapılan hukuksuzluklar kimsenin dikkatini çekmez. İstanbul’u finans merkezi yapalım, yapalım lakin karapara ve kabahat merkezi yapmayalım.
Dün gençlere hitaben temkin telkin eden CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu’nun tweetlerinde borsacılar da geçmişti.?
twitter.com
Kılıçdaroğlu, küçük yatırımcıların ziyanlarının karşılanacağını söyledi pekala bu teknik olarak mümkün mü?
Kısmen yerine getirilebilir, hatta ben de yöneticiliğimde ‘yatırımcı tazmin fonu’nun bu maksatla kullanılabilmesini önermiştim. Lakin bu ölçülerin tesellinin ötesine geçme imkanı bulunmuyor. Manipülasyonu önlemek için en büyük sorumluluk yatırımcının kendisinde olurken, husus yatırım olunca herkese çok süratli inanılıyor.