Kış yaklaşırken yıl da biterken, bordrolunun kederi maaş artırımı oluyor. Türkiye’de son yıllarda çalışan kesitin maaşlarında minimum fiyat yakınsamasını uzmanlar fark ederek bu mevzuda uyarıyor olsalar da durum kısa vadede düzelecek üzere görünmüyor. Aralık yaklaştıkça mevsimlerden minimum fiyat artırımı olunca, 2023 yılı taban fiyatı için görüşmelerin başlaması gündemin ana unsurlarından oluyor.
Bu bağlamda ülkedeki minimum fiyat gerçeğine biraz daha yakından bakalım istedik.
Herkesin gözü taban fiyat zammında!
Birgün’de Prof. Dr. Aziz Çelik, 80’li yıllardan bu yana takip ettiği lakin bu son yıllardaki kadar gündem olmasına şaşırdığı minimum fiyat için, Türkiye’nin bir taban ücretliler ülkesi haline geldiği tespitini yapıyor.
Aslen minimum fiyat artırımı ya da taban fiyattaki artıştan evvel durumu genel maaş skalasında sorun olarak anlatıyor.
2002-2022 ortasındaki 20 yıllık süreçte taban fiyatın en çok artan maaş olduğu gerçeğinden yola çıkarak, Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı (SBB) datalarında 2002 Aralık ila 2022 Temmuz aralığında enflasyon arındırılmamış artışın 30 kat, Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın artış oranının 29 kat olduğunu iletiyor.
Asgari fiyat bu kadar artarken, neden emek gelirleri GSYH içinde küçülüyor? Kimi grafiklerle açalım durumu bizde.
Tamamen TÜİK datalarından derlediğimiz bu grafiklerde taban fiyat ve gelir kayıplarına bakacağız.
Bu grafikte TÜİK Gelir ve Ömür Şartları Araştırmasında 2011 yılında bu yana ortalama yıllık muadil hanehalkı kullanılabilir gelir seviyesinin aylık hali ve minimum fiyat oranı bulunuyor.
Burada da 2011 yılından 2021’e kadar yıllar içinde ortalama yıllık muadil hanehalkı kullanılabilir gelir seviyesi turuncu ile gösterilirken, minimum fiyat sarı ile gösteriliyor.
Son grafiğimizdeyse TÜİK’in 3 verisini bir ortaya getiriyoruz.
2015-2021 bilgilerinde Gelir ve Ömür Şartları Araştırmasında bulunan toplam gelirden maaş ve fiyat geliri hissesi (mavi), İşgücü İstatistikleri’nde, mevsim tesirinden arındırılmış istihdam oranı (sarı) ve Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla’da II. Çeyrek bilgileriyle, işgücü ödemelerinin Gayrisafi Katma Paha içerisindeki hissesi (bordo) görülüyor.
İstanbul Sanayi Odası (İSO) 500 büyük şirket bilgilerinde, 2002 yılında 500 büyük şirkette fiyatların hissesi yüzde 59 olurken, 2021 yılında bu oran yüzde 32 olarak görülüyor.
İstihdam artarken, toplam gelirde maaş hissesi değişmemesi çok şey anlatıyor üzere. Ne dersiniz?
Dönelim minimum ücretliler ülkesine!
Yine aynı kapıya geldik: ‘Nasıl oluyor da taban fiyatta görece yüksek artışlar yaşanırken emeğin ulusal gelir içindeki hissesi düşüyor. İşte asıl sorun budur!’
Son 20 yılda taban fiyat 30 kat artarken, kamu personelinin maaşı 13 kat, memur maaşı 16 kat, personel emeklisi maaşı 17 kat, memur emeklisi maaşı da 3 kat artmış görünüyor. Özel dal maaşları bilinmezliğini koruyor.
Çelik, minimum fiyatı şu formda tanımlıyor: İsmi üzerinde en düşük fiyattır. Bir alt sınırdır. Bu alt hudut vasıf gerektirmeyen ya da düşük vasıf gerektiren işlerde ödenmesi gereken insanca yaşama hududunu belirleyecek fiyattır.
Avrupa’da Eurofound bilgilerine nazaran taban fiyatla çalışanların oranı yüzde 4’ün altında görülüyor.
www.tcmb.gov.tr
Merkez Bankası’nın 2021 yılı birinci Enflasyon Raporu ekindeki bir araştırmasında asgari fiyat ve altında fiyat alanların oranı, tarım dışı dallarda yüzde 42,8, endüstride yüzde 50, dokuma, giysi ve deri dalında yüzde 59-72 aralığında, besin kesiminde yüzde 65, inşaatta yüzde 54, toptan ve perakende kesiminde yüzde 64 ve turizmde yüzde 72 oranında oluyor.
DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR) tarafından yapılan araştırma da taban fiyat civarı ve altında çalışanların oranı yüzde 57.
arastirma.disk.org.tr
Bakanlığın, minimum fiyat için anket çalışması başlattığını biliyoruz lakin uzmanlar bunu da gerçek bulmuyor. Prof. Dr. Mesut Gülmez, ‘Asgari fiyat tespit komitesi “fiilen” lağvedilmiştir’ tezinde bulundu.
Prof. Çelik, yılda 3 defa toplanması gereken, üçlü Müracaat Şurasının (ÜDK) Bakan Vedat Alım misyona geldiğinden bu yana hiç toplamadığını söylerken, anayasal bir kurum olan Ekonomik ve Toplumsal Konsey’in de 12 yıldır hiç toplanmadığını belirtiyor.
Türkiye’de minimum fiyatlı çalışan oranının bu derece yüksek olmasını tüm araştırmalar ve uzmanlar, toplu iş mukavelesi kapsamının neredeyse olmamasına bağlıyor.
Toplu iş kontratı kapsamı OECD ülkelerinde yüzde 32, AB ülkelerinde yüzde 60 olurken, Türkiye’de toplamda yüzde 10, özel kesimde ise yüzde 6’nın altında olarak belirtiliyor.
Son olarak da minimum fiyatın artık bir seçim eseri olmasına Aziz Çelik, ‘2023 taban fiyatı ne olur sorusuna karşılığım: Hükümet ne isterse o olacak’ diyor. Lakin asıl sorunun daha büyük olarak şu olduğuna işaret ediyor:
Diğer fiyatlar, memur maaşları ve emekli aylıkları ne olacak?