ODTÜ Robotik ve Yapay Zeka Teknolojileri Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2022 yılında iklim krizi ve çevresel kirlenme nedeniyle kuşağı tehlike altındaki arılar üzerinde ‘KOVAN 4.0’ projesi başlattı. TÜBİTAK takviyeli yürütülen çalışma, tamamlandı.
DHA’nın haberine nazaran projede, üniversite yerleşkesindeki laboratuvarın bahçesinde oluşturulan hayat alanındaki arılar, 9 kişilik Ar-Ge takımı tarafından yapay zeka ve dijital teknoloji kullanılarak izlendi. Tarım ilaçlarının tesiri başta olmak üzere arıların karmaşık toplumsal davranışları, arıların dansı, anten dokunuşları ve besin paylaşımı incelenerek tahlil edildi.
‘PELİN OTU’NUN OLUMSUZ TESİRİ YOK
Arıların ferdi olarak izlenebilmesi için barkodlama üzere ileri teknolojiler kullanıldı. Böylelikle, arıların sıhhati ve davranışları izlenerek kolonilerin korunmasına katkı sağlamak amaçlandı. Çalışma sonucunda arıda randıman düşüklüğüne yol açan varroa (parazit) ile gayret kullanılan ‘lityum tuzu’ ve ‘amitraz’ ilacının arıların davranışını değiştirip, kovan sıhhatini tehdit ettiği saptandı. Parazitlerle uğraşta kullanılan ‘pelin otu’ üzere birtakım kimyasalların da olumsuz bir tesirinin olmadığı belirlendi.
‘ARILARI KAYBEDERSEK, YİYECEKLERİN YÜZDE 75’İNİ KAYBEDECEĞİZ’
Proje yürütücüsü ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hande Alemdar, arıların ekosistem için çok kıymetli olduğunu vurgulayarak, “Arıları kaybedersek yalnızca balı değil, yediğimiz yiyeceklerin yüzde 75’ini kaybedeceğiz. Bu nedenle insanlık olarak arıları kaybetme lüksümüz yok. Bu gidişatı nasıl durdurup, mikseri bilakis çevirebiliriz diye düşündük ve bu türlü bir proje başlattık. Projede arıcıların aslında daha rahat kullanabilecekleri bir sistem geliştirmeyi amaçladık. Bir arıcı, arılarına bakabilmesi için fizikî olarak kovanların yanına gitmeli. Projede arıcıların, arıları mümkün olduğunca uzaktan takip edebileceği, şayet bir sorun varsa haber edinebileceği ve yalnızca o sorunlu olan kovanlarıyla ilgilenebileceği bir sistem hayal ettik” dedi.
‘LİTYUM KENEYİ ÖLDÜRÜYOR LAKİN KOVAN SIHHATİ İÇİN TEHLİKELİ’
Tarım ilaçlarının arılar üzerinde tesirini incelediklerini belirten Doç. Dr. Alemdar, arı için en tehlikeli olan parazitin ‘varroa’ olduğunu söyleyerek, “Parazit, kovanın içine girdiği vakit o kovanda bütün canlıları öldürebiliyor. Arıcılar da bunu bildiği için, bunu engellemek için kovana birtakım ilaçlar veriyorlar; fakat bunların dozlarının ayarlanması ya da bu ilaçların sağlıklı olup olmadığı birçok vakit bilimsel olarak kanıtlanmamış oluyor. Örneğin, varroa parazitini öldüren lityum, kovana verildiği vakit keneyi öldürüyor; fakat arıların davranışlarını bozduğu için kovan sıhhatini öbür bir açıdan tehdit eder hale geliyor. Bunu bilimsel olarak bu projemizde gösterdik” diye konuştu.
‘AMACIMIZ, SİYASET YAPICILARA YOL GÖSTERMEK’
Doç. Dr. Alemdar, arıların kovana giriş çıkışlarını kamera sistemiyle takip ettiklerini belirterek, “Arıların kovan içerisindeki davranışlarını, bir dönem boyunca peteğin içerisindeki gelişimini, larva, bal ve polen açısından gelişimlerini takip ettik. Bu bilgilerle birlikte meteorolojik bilgileri de birlikte harmanlayacağız ve tarlacılık faaliyetlerinin meteoroloji bilgilerle nasıl bir korelasyon içerisinde olduğunu ortaya çıkaracağız. Ve bunu da iklim değişikliğiyle ilgili potansiyel sorunların tahlilinde kullanacağız. Bu manada kimi ilaçların arı davranışlarını, arıların içsel ritimlerini ne derece bozduğunu gösterdik. Bu da hem yeni siyasetlerin geliştirilmesi noktasında siyaset yapıcılara yol gösterecektir diye umut ediyoruz. Böylelikle her yurt dışından gelen ilacı kullanmak yerine, arıların davranışına olan tesirlerini bilimsel deneyler ışığında gözlemleyecek bir sistemimiz olmuş oldu. Örneğin lityum tuzunun, varroa ile savaşta tesirli olduğunu biliyoruz; fakat lityumun bilimsel olarak arı davranışını değiştirdiğini de gözlemledik. Bunun dışında farklı hastalıklar için kullanılan farklı kimyasallar da var. Bu projede örneğin amitraz üzere bir kimyasalın da aslında arı davranışını bozabileceğini ispatladık. Bunun dışında doğal arıların davranışını bozmadığını gördüğümüz birtakım kimyasallar da var. ‘Pelin otu’ da bunlardan birisi. Aslında emelimiz, siyaset yapıcılara hangi ilaçları kullanabilecekleri konusunda birtakım bilgiler sunabilmek” dedi. Doç. Dr. Alemdar, geliştirdikleri yapay zeka takviyeli sistem ve kameralar aracılığı ile arıların karmaşık toplumsal davranışlarının otomatik olarak tahlil edildiğini de söyledi.
(DEMİRÖREN HABER AJANSI)