DUVAR – Maraş merkezli yaşanan zelzelelerin, tam bilançosu şimdi ortaya çıkmadı. Hala binlerce enkazda beşerler, kurtarılmayı bekliyor. Hatay’da, Diyarbakır’da ve öteki kentlerde birkaç yıllık olduğu belirtilen binaların yıkıldığına şahit olduk.
Yakın vakitte sıfır binalardan konut satın almak isteyenler için ‘müjde’ olarak sunulan konut kredisi, bölümde bir hareketliliğe neden oldu fakat sıfır olduğu ve Zelzele Yönetmeliği’ne uygun yapıldığı belirtilen binalar artık bir soru işareti yarattı.
Konut sahibi olmanın gereğince sıkıntı, sarsıntı sonrası hayatta kalmanın ise çok daha güç olduğu bugünlerde afet uzmanı Dr. Kubilay Kaptan ile konuştuk.
Dr. Kubilay Kaptan ‘ÇÖK, KAPAN, TUTUN HAREKETLERİNİN ASIL HEDEFİ SİZİ ÇÖKMEYEN BİNADAN SAĞLAM ÇIKARMAK’
Dr. Kaptan’a birinci olarak sarsıntı anında nasıl hareket etmemiz gerektiğini soruyoruz. Birinci cümlesi “Ülke genelinde son yapılan zelzele tatbikatında yapılan her şeyi unutun” oluyor. Orada gösterilen çök, kapan, tutun davranışının maksadının dahi yanlış söylendiğini, yapılış biçiminin yanlış gösterildiğini tabir ediyor.
Dr. Kaptan “Çökecek binanın altında sağ kalacaksınız diye bunu yaptırmıyoruz. Bunu aklımızdan bir silelim. Maalesef berbat bir formda yerleşti. 80’lerde çıkarılan hayat üçgeni anlatımı da hayli ziyan verdi” diyor.
Dr. Kaptan, asıl hedefin konuttan sağ salim, çıkmak olduğuna işaret ederek şu ikazlarda bulunuyor: “Ülkedeki binaların büsbütün göçecek olanları, yüzde 6 oranında. Şayet bina büsbütün göçerse onun altından sağ çıkmanız mucizeye bağlı. Cenin durumuna gelmeniz kesinlikle ki bahtınızı artırabilir. Üstünüze düşen kesimler sonrası boşluk oluşması da kıymetli. Lakin tekrar diyorum ki, bunlar mucize. Çök, kapan, tutun tatbikatını yaptırmamızın sebebi, hasar gören lakin yıkılmayan binalardan sağlam formda çıkabilmenize yönelik. Zelzele esnasında yaralanmaların önüne geçebilmek. Çök, kapan, tutun tatbikatında asıl hedef, başınızı koruduğunuzda ve kapladığınız alanı küçülttüğünüzde üstünüze düşecek cisimlerden korunmanız, yuvarlanıp bir yere çarpmamanız, bedeninizin rastgele bir yerine fırlayan cisimlerin saplanmaması. Birinci evvel bunu çok güzel anlayalım.”
‘DEPREM ANINDAKİ DAVRANIŞLARIMIZ REFLEKS HALİNE GELMELİ’
Deprem sırasında merdivenlere yönelmenin, panik halinde donup kalmanın yahut camdan bakmaya çalışmanın yapılmaması gereken hareketler olduğunu lisana getiren Dr. Kaptan, yapılması gerekenleri şöyle anlatıyor: “Yapacağınız şey sağlam bir eşyanın; altında ya da yanında mümkün olduğu kadar küçülerek durmak ve zelzelenin geçmesini beklemek. Bunu yapacaksınız fakat bunu yapmanın da koşulu var o da; bunu daha evvel tekraren tekrar etmiş olmak. O kadar çok tekrar etmelisiniz ki, artık bir refleks haline gelmeli. Bunun olmaması halinde otomobil kazası yaptığında donup kalan şoföre benzersiniz ki, zelzele anında insanların birçok bunu yaşıyor. Bunun sebebi de ilkokuldan başlayarak bunun bize öğretilmemiş olması.”
‘DEVLET YAPMADIĞI İÇİN SORUMLULUK BİREYLERE DÜŞÜYOR’
Deprem çantasının kıymetine değinen Dr. Kaptan, zelzelenin bitmesiyle yapılması gerekenleri şöyle sıralıyor: “Deprem çantanızın olması lazım. Belli aralıklarla içindeki yenilemeniz gerekiyor. Konuttan çıkarken gazı kapatmayı, elektrikli aletleri fişten çekmeyi unutmayacaksınız. Zelzele bitince bu çantayı aldınız, dışarı çıktınız ve mümkün mertebe binalardan uzak, açık bir alanda beklemeye başladınız. Bunun dışında sizin şahıs olarak yapacağınız bir şey yok. Bunlar bize resmi kurumlar tarafından öğretilmediğinden, planlanmadığından bunlar bireylerin hissesine düşen şeyler.”
Dr. Kaptan, gerek binadaki komşularla gerekse de mahallede yaşayanlarla koordine halinde olmayı, bunların daha evvel planlanıp konuşulmasını kıymetli buluyor.
‘GENELDE KONTROLLER KAĞIT ÜSTÜNDE KALIYOR’
Bir öteki sorumuz da son zelzelelerde yıkılan ‘yeni’ binalarla ilgili. Çünkü 10 ili etkileyen zelzelelerde pek çok yeni binanın çöktüğüne şahit olduk. Bilhassa Marmara Zelzelesi sonrası yapılan binaların muteber olduğuna dair yaygın bir kanı mevcut.
Dr. Kaptan, bu durumu da “Bu, Sarsıntı Yönetmeliği sorunu değil, buna uygun bina yapılmaması sorunu” olarak özetliyor. Kaptan, Sarsıntı Yönetmeliği’nde en ufak bir sorun olmadığını hatta fazlası olduğunu belirterek şu bilgileri veriyor: “Sorun, mühendislikte de değil. Çok uygun inşaat mühendislerimiz ve bilim insanlarımız var. Sorun çok kolay, denetimsizlik. Hiç kimse bina yeni yapıldı ya da ünlü bir müteahhit tarafından yapıldığı için binanın Zelzele Yönetmeliği’ne uygun olduğunu düşünmesin. Genelde kontroller kağıt üstünde kalıyor, uygulamaya yansımıyor, kullanılan materyallerin kalitesi projede gösterildiği üzere olmuyor üzere bir sürü etmen var.
Dolayısıyla denetlenmemesi, uyarılmaması ve gözden ‘bilerek’ kaçırılması sonucu yeni yapıldığı söylenen binaların zelzeleye dayanımı, belirtilenin çok aşağısında kalıyor. Halk ne yapacak? Maalesef en vahim durumda olan da halk. Anayasamız barınma güvenliğini mecburî kılar. Toplumsal devlet bunu yapar lakin ister 10 bin liralık ister 10 milyon liralık konut alın, siz bunu bilemezsiniz. Resmi kurumları bunu sizin için sağlar. Bu da sağlıklı işlemediği için binaların sarsıntıya sağlam olduğunu söylemek mümkün değil.”
‘BİR BİNANIN YENİ OLMASI DEĞİL SARSINTIYA DAYANIM RAPORUNUN SAĞLAM OLMASI ÖNEMLİ’
Yeni daire alacaklara Dr. Kaptan’ın birkaç önerisi var. Öncelikle binanın sarsıntıya dayanım raporunun denetim edilmesi gerektiğini söylüyor: “Mümkünse yeni daire alacaklar, binanın sarsıntı dayanımını ölçtürsün. Bağımsız kuruluşlardan, devlet üniversitelerinden alınmış bir raporları olup olmadığını sorsunlar. Yoksa talep etsinler. 2,5 milyon liraya daire satan biri, binasına güveniyorsa 30 bin liralık sarsıntı dayanımı raporunu alıp verir size. Bu raporu güvendikleri inşaat mühendislerine göstersinler. Yaşadığımız zelzeleler sonucunda çöken binaların büyük çoğunluğu, Marmara Depremi’ndeki binaların çökme sistemiyle gitti. Zelzele Yönetmeliği’nde birinci kural olan ki bu kural Marmara Zelzelesi öncesinde de vardı; yumuşak kat hastalığının devam ediyor olması. Binanın taban katındaki duvarların kaldırılıp dükkan yapılması… Yük taşımadığı düşünülen duvarlar kaldırılınca aşağı katın zayıflatılması, üst katlara göre hareketli hale getirilmesi binalar için ölümcüldür. Bunun sonucunu da Marmara Depremi’nde de sonraki sarsıntılarda de ziyadesiyle gördük. Bir başkası de kısa kolon konusu var. Kısa kolon, tıpkı katta bulunduğu kolonlardan daha kısa olan kolonlara denir. Bunların alan açmak için kesilmesi, tahrip edilmesi felakettir.”